پاڪستان ۾ زيتون جي پوک جو رجحان، پوٺوهار انتهائي موزون خطو

ترجمو: صنم جوڻيجو/روپ ميگهواڙ

خصوصي فيچر

اسلام آباد – 10 مارچ (اي پي پي) پاڪستان جي ??ڌندڙ آبادي کي نظر ۾ رکندي غذائي ضرورتن جي حوالي سان درپيش هڪ اهم مسئلو کاڄري تيل جي گهرج ۾ مسلسل اضافو آهي، جنهن کي پورو ڪرڻ لاءِ هر سال اربين روپين جو کاڌي وارو تيل درآمد ڪرڻو پوندو آهي، ملڪ ۾ پنهنجي ضرورت جو کاڄرو تيل صرف 32 سيڪڙو پيدا ٿي رهيو آهي جڏهن ته 68 سيڪڙو درآمد ڪيو ويندو آهي. کاڄرو تيل جي درآمد تي دارومدار ختم ڪرڻ ۽ ملڪ ۾ پيداوار وڌائڻ لاءِ زي??ون سميت ٻين تيل وارين جنسن جي ??وک ۾ اضافي جي تمام گهڻي ضرورت آهي. سڄي دنيا ۾ زي??ون جو پوکي وارو رقبو ساليانو ڏيڍ سيڪڙو جي شرح کان وڌي رهيو آهي. خوراڪ ۽ زراعت بابت گڏيل قومن جي عالمي اداري جي ??طابق سال 2018ع ۾ عالمي سطح تي زي??ون جي ??وک هيٺ رقبو هڪ ڪروڙ 5 لک 13 هزار 320 هيڪٽر هو جيڪو سال 2000ع جي ??قابلي ۾ 26 سيڪڙو کان وڌيڪ آهي. رپورٽ موجب سال 2000ع جي ??قابلي ۾ 2018ع دوران زي??ون جي ??يداوار ۾ 35 سيڪڙو جو نمايان اضافو رڪارڊ ڪيو ويو آهي. واضح رهي ته سڄي دنيا ۾ زي??ون جي ??وک، ميون جي ??يداوار ۽ ان مان حاصل ٿيندڙ تيل جي حوالي سان اسپين سرفهرست آهي.

زرعي ماهرن موجب زي??ون جي ڪامياب پوک لاءِ اهڙي آبهوا جي ضرورت هوندي آهي جتي گرمين ۾ موسم خشڪ ۽ سردي ۾ گرمي پد ڪجهه عرصي لاءِ 7 ڊگري کان گهٽ هجي ۽ مينهن گهٽ پوندا هجن، زي??ون جو و?? سدابهار آهي ۽ اهي علائقا جنهن جو گرمي پد 20 کان 25 ڊگري سينٽي گريڊ هجي اتي ان جي ??ڌيڪ پيداوار حاصل ٿيندي آهي. زي??ون جو ٻوٽو گرم صحرا کان وٺي برف سان ڍڪيل جابلو چوٽين تائين پوکي سگهجي ??و. زي??ون جي ??ڻ تي ميوو ٽن کان چئن سالن کانپوءِ اچڻ شروع ٿي وڃي ٿو، جڏهن ته واپاري پئماني تي پيداوار ڇهين سال ملڻ شروع ٿي ويندي آ??ي ان جي سٺي قسمن جي سراسري پيداوار 50 کان 60 مڻ في ايڪڙ تائين رڪارڊ ڪئي وئي آهي، سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته زي??ون جي ??وک ٻين فصلن جي ??وک کي به متاثر نٿي ڪري.

وزيراعظم عمران خان جو چوڻ آهي ته موجوده حڪومت زي??ون جو انقلاب کڻي اچي رهي آهي، صرف زي??ون جي ??يداوار تي ئي ڌيان ڏيون ته نه رڳو درآمد وڌڻ سان اربين روپيا بچي سگهن ٿا پر اسان پنهنجي ضرورت کان وڌيڪ زي??ون کي برآمد ڪري اربين ڊالر ڪمائي به سگهون ٿا. ان حوالي سان تازين تقريبن کي خطاب ڪندي وزيراعظم عمران خان جو چوڻ هو ته اسان کي مشڪل اها آهي ته اسان کاڄرو تيل درآمد ڪندا آهيون، اسان هن وقت ٽي ارب ڊالرن جو کاڄرو تيل درآمد ڪري رهيا آهيون اهو ئي سبب آهي جو اسان جي ??لڪ ۾ گيهي مانگهو ٿي ويندو آهي. هن چيو ته اسان کي زي??ون جي ??وک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي. سنڌو درياءُ جي اولهندي علائقن ۾ مينهن گهٽ پوندو آهي، فصل ناهن ٿيندا، ان لاءِ اها زي??ون جي ??وک لاءِ گهڻي فائديمند جڳهه آهي، ان کانسواءِ بلين ٽري منصوبي ۾ به زي??ون جي ??وک تي ڀرپور ڌيان ڏينداسين.

هن وقت ملڪ جي ??ختلف علائقن ۾ 27 هزار هيڪٽر رقبي تي زي??ون پوکيو ويو آهي، تنهن هوندي به زي??ون جي ??وک هيٺ رقبي کي 70 هزار ايڪڙ کان وڌايو ويندو. گذريل سال آبادگارن کي زي??ون جي ??ڻڪاري جي ??اءِ پنج لک 50 هزار ٻوٽا فراهم ڪيا ويا هئا. 23 -2022ع تائين وڌيڪ 50 هزار ايڪڙ رقبي تي زي??ون جا ٻوٽا پوکيا ويندا ۽ هلندڙ وڻڪاري مهم دوران زي??ون جا 23 لک نوان ٻوٽا لڳايا ويندا. زرعي ماهرن ملڪ جي ??ختلف علائقن جي ??شاندهي ڪئي آهي جتي زي??ون جي ڪاروباري بنيادن تي پوک ڪري سگهجي ??ي. ان جو چوڻ هو ته زي??ون جي ??ڻڪاري جي ??روغ لاءِ پبلڪ پرائيويٽ حصيداري تحت ملڪ جي ??ختلف حصن ۾ زي??ون جي ??وٽن جون 10 نرسريون به قائم ڪيون ويون آهن ۽ خريف جي ??ند جي تازي وڻڪاري مهم دوران انهن نرسرين مان هڪ ملين ٻوٽا خريد ڪيا ويندا، جيڪي فيڊرل سيڊ رجسٽريشن اينڊ سرٽيفڪيشن اٿارٽي مان باقاعده منظور ٿيل هوندا. ملڪ ۾ زي??ون جي ??يداوار ۾ مسلسل اضافي جو رجحان آهي ۽ اميد آهي ته هلندڙ مند ۾ قومي پيداوار 11 هزار ٽن کان ٽپي ويندي. جنهن سان زي??ون جي تيل جي ??يداوار به وڌندي.

جيڪڏهن پاڪستان جي ??ختلف علائقن جي ??وسمي حالتن ۽ نوعيت کي ڏٺو وڃي ته سنڌو درياءُ جي ڀرپاسي جي علائقن، خيبرپختونخوا ۽ اسلام آباد زي??ون جي ??وک لاءِ بهترين آهن، جڏهن ته پوٺوهار خطي کي زي??ون جي ??وکي لاءِ انتهائي موزون علائقو سمجهيو ويندو آهي.

هلندڙ سال پوٺوهار خطي ۾ زي??ون جي ??وک جي حوصلا افزائي لاءِ آبادگارن کي زي??ون جا 12 لک 10 هزار ٻوٽا مفت فراهم ڪيا ويا آهن ۽ انهن کي زي??ون جو تيل ڪڍڻ جي سهولت به مهيا ڪئي وئي، جڏهن ته پوٺوهار خطي ۾ زي??ون ۽ ٻين هائي ويليوز فصلن جي ??يداوار کي وڌيڪ ڪامياب بڻائڻ لاءِ جامع حڪمت سان ڪم ڪرڻ جي ضرورت تي به زور ڏنو ويو آهي. پنجاب جي زراعت واري سيڪريٽري اسد رحمان گيلاني جو چوڻ آهي ته ملڪي کاڄرو تيل جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ زي??ون جي باغن کي وڌيڪ سهولتن جي ??راهمي کي به يقيني بڻايو ويندو ته جيئن هو ملڪي کاڄرو تيل جي ??يداوار کي وڌائڻ ۾ وڌي چڙهي حصو وٺن. هڪ اجلاس ۾ هن چيو ته زرعي سائنسدانن کي زي??ون ۽ ٻين هاءِ ويليو فصل پوکڻ جي ??ئين قسمن کي متعارف ڪرائڻ لاءِ تحقيقي عمل کي وڌيڪ تيز ڪرڻو پوندو. هن چيو ته پوٺوهار خطو مختلف ميوون جي ??وک لاءِ انتهائي موزون آهي ۽ ان حوالي سان آبادگارن جي ??ڌيڪ ٽيڪنيڪي رهنمائي وقت جي اهم ضرورت آهي.

پاڪستان زرعي تحقيق ڪائونسل (پي اي آر سي) ملڪ جي ??ختلف علائقن ۾ زي??ون جي ??يداوار وڌائڻ ۽ گهٽ لاڳت تي ٻڌل آبادڪاري جي ??روغ تي ڌيان ڏئي رهي آهي ۽ ان سلسلي ۾ مختلف منصوبن تي ڪم جاري آهي، ان ڏس ۾ پاڪستان زرعي تحقيقي ڪائونسل (پي اي آر سي) جي زي??ون بابت نيشنل پراجيڪٽ ڊائريڪٽر ڊاڪٽر محمد طارق جو چوڻ آهي ته الله تعاليٰ اسان جي ??لڪ کي بي شمار نعمتن سان نوازيو آهي ۽ ملڪ ۾ اهڙي وڌيڪ زمين موجود آهي جتي زي??ون پوکي سگهجي ??و. ان کانسواءِ جهنگلي زي??ون جي ??يوندڪاري ڪري به پيدوار حاصل ڪري سگهون ٿا. اهو وفاقي حڪومت جو هڪ دانشمنداڻو فيصلو آهي ته ملڪ ۾ زي??ون جي ??وک کي وڏي پئماني تي فروغ ڏنو وڃي، ان سان نه رڳو قيمتي پرڏيهي ناڻي جي بچت ٿيندي پر ٻهراڙي جي ??عيشت کي بهتر بڻائي سگهبو. زي??ون جي ??وک سان ماڻهن کي تمام گهڻا موقعا ملندا ۽ خاص طور تي نوجوانن ۽ عورتن کي زي??ون جي ??يليو ايڊيشن جي عمل ۾ شامل ڪري انهن جي ??اءِ روزگار جا موقعا به وڌائي سگهجن ٿا.

ملڪ ۾ زي??ون جي ??وک جي ??روغ لاءِ حڪومت جي سطح تي قدمن سان گڏوگڏ نجي شعبو به پنهنجو فعال ڪردار ادا ڪري رهيو آ??ي ان ڏس ۾ النور زرعي فارمز ڪلهرڪار، چڪوال جي جنرل مئنيجر محمد عزيز ملڪ پوٺوهار خطي ۾ زي??ون جي ??وک جي باري ۾ چيو ته اسان جا فارم 200 ايڪڙن تي مشمل آهن ۽ انهن ۾ 40 کان 50 ايڪڙ تي زي??ون جي ??وک ڪئي وئي آهي، پوٺوهار خطي ۾ حڪومت جي تعاون سان ان فارم کي اڳتي وڌائي رهيا آهيون جتي زي??ون جي ??لانٽس جي ??جموعي تعداد تقريبن 7 هزار آهي ۽ ان ۾ هڪ سال کان وٺي پنجن سالن تائين جا ٻوٽا شامل آهن. ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي هن چيو ته چوٿين ۽ پنجين سال زي??ون جي ??وٽن مان پيداوار شروع ٿي ويندي آهي. هن چيو ته وزيراعظم زي??ون جي ??وک کي تمام وڌيڪ ترجيح ڏئي رهيو آهي، پاڪستان ۾ زي??ون جي ??وک جو منصوبو انتهائي خوش آئنده آ??ي ان سان ملڪ جي ڪافي پرڏيهي جي ??اڻي  بچت ڪري سگهجي ??ي. ڇو ته اسان ملڪن جي اندر زي??ون جي ??وک ڪري کاڄرو تيل جي ??يدوار وڌائي سگهون ٿا. هن چيو ته پوٺوهار خطي کانسواءِ خيبرپختونخوا، بلوچستان ۽ پنجاب جي ??ختلف علائقن ۾ زي??ون جي ??وک کي فروغ ڏيڻ گهرجي، زي??ون جي ??وک لاءِ تمام گهڻي زرخيز زمين جي به ضرورت ناهي هوندي ۽ عام زمين تي به زي??ون جي ??وک ڪري سگهجي ??ي. هن چيو ته ٻين فصلن جي ڀيٽ ۾ زي??ون مان وڌيڪ عرصي تائين پيداوار حاصل ڪري سگهجي ??ي جيڪڏهن ان جي ??ناسب سارسنڀال ڪئي وڃي ته سئو سال کان مٿي تائين ان مان پيداوار وٺي سگهجي ??ي. هن چيو ته سيڙپڪارن کي زي??ون جي ??وک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي، ان سان نه رڳو هو پنهنجي ڪاروبار کي فروغ ڏئي سگهن ٿا پر ملڪ کي به ان مان فائدو ٿيندو.

پنجاب ۾ پوٺوهار خطي سميت ٻين علائقن کانسواءِ خيبرپختونخوا صوبي ۽ بلوچستان ۾ زي??ون جي ??سيع رقبي تي پوک لاءِ قدم کنيا پيا وڃن، جڏهن ته سنڌ ۽ گلگت بلتستان ۾ به زي??ون جي ??يداوار جي گهڻي گنجائش موجود آهي، زي??ون جي ??وک ۾ اضافي سان گڏوگڏ مختلف علائقن ۾ پراسيسنگ جي ??لانٽ تي به ڌيان ڏنو پيو وڃي ۽ پنجاب ۽ بلوچستان جي حڪومتن پهرين ئي مختلف علائقن ۾ ٽي پلانٽس قائم ڪري ڇڏيا آهن، جڏهن ته نجي شعبو به ان حوالي سان سيڙپڪاري ۾ گهري دلچسپي جو اظهار ڪري رهيو آهي، ان کانسواءِ حڪومت به ان جي ڀرپور حوصلا افزائي ڪري رهي آهي ته جيئن زي??ون جي ??يداوار ۽ ان جي تيل ڪڍڻ جي عمل کي جديد بينادن تي فروغ ڏئي سگهجي، زرعي ۽ اقتصادي ماهرن اميد رکن ٿا ته پاڪستان ۾ زي??ون جي ??وک ۾ اضافي جو رجحان ۽ خصوصي قدمن جي ڪري مستقبل ۾ مقامي گهرج پوري ٿيڻ کانسواءِ اضافي پيداوار جي ذريعي قيمتي پرڏيهي ناڻو نه رڳو بچائي پر ڪمائي به سگهبو.